Giới thiệu nhà thơ Du Tử Lê

 Giới thiệu nhà thơ Du Tử Lê

Tác giả:Hoài Nguyễn

*

Du Tử Lê tên thật là Lê Cự Phách, sinh năm 1942 tại Kim Bảng - Hà Nam.Sau Hiệp định Genève, 1954, ông di cư vào Nam cùng với gia đình. Đầu tiên ông định cư ở Hội An, Quảng Nam, sau đó là Đà Nẵng. Đến năm 1956, ông vào Sài Gòn và theo học trường Trần Lực, Chu Văn An, sau cùng là Đại học Văn Khoa.

Ông làm thơ từ rất sớm, khi đang còn học tại trường tiểu học Hàng Vôi tại Hà Nội. Sau khi di cư vào Sài Gòn, Du Tử Lê bắt đầu sáng tác nhiều tác phẩm dưới nhiều bút hiệu khác nhau. Bút hiệu Du Tử Lê được dùng chính thức lần đầu tiên vào năm 1958 cho bài Bến tâm hồn, đăng trên tạp chí Mai.

Du Tử Lê từng là sĩ quan thuộc Quân lực Việt Nam Cộng Hoà, cựu phóng viên chiến trường, thư ký tòa soạn cuối cùng của nguyệt san Tiền phong (một tạp chí của Quân lực Việt Nam Cộng Hoà), và là giáo sư dạy giờ cho một số trường trung học Sài Gòn. Năm 1973 tại Sài Gòn, ông được trao Giải Thưởng Văn chương Toàn quốc, bộ môn Thơ với tác phẩm Thơ tình Du Tử Lê 1967-1972. Ngày 17/4/1975, Du Tử Lê cùng với Mai Thảo và Phạm Duy bị kết án tử hình vắng mặt trên đài phát thanh của Mặt trận giải phóng Miền Nam vì có thái độ chống đối cộng sản quyết liệt.

Sau sự kiện 30/4/1975, ông tỵ nạn tại Hoa Kỳ, sống ở miền Nam California, tiếp tục nghề viết, và là nhân viên khế ước của Đài tiếng nói Hoa Kỳ từ năm 1996. Ông cũng từng là chủ nhiệm các báo Việt ngữ Nhân chứng, Tay phải, và Văn nghệ ở Mỹ.

Ngoài thơ ra, Du Tử Lê còn viết tiểu thuyết, biên khảo văn học, vẽ tranh… nhưng không nhiều bằng thơ.

Ngày 7/10/2019, Du Tử Lê qua đời tại nhà riêng ở Hoa Kỳ.

Thơ Du Tử Lê rất nặng tình với quê hương, có nhiều bài thể hiện nỗi lòng mong mỏi của người xa xứ được trở về thăm đất mẹ. Những năm cuối đời, ông cùng với nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo đã có ý tưởng và thực hiện một số hoạt động với mong muốn thúc đẩy sự hòa giải và hòa hợp giữa các văn nghệ sĩ hải ngoại và quê nhà.

- Thơ của ông xuất hiện trên nhiều tạp chí trong và ngoài nước. Ông có thơ đăng trên nhật báo Los Angeles Times, 1983 và New York Times, 1994.

- Năm 1993, G.S. Neil L. Jaimeson chọn dịch và phân tích một bài thơ của Du Tử Lê in trong cuốn “Understanding Vietnam,” xuất bản bởi liên đại học Berkeley, UCLA, London, là sách giáo khoa về văn học Việt Nam cho nhiều đại học tại Hoa Kỳ và Âu Châu. Vẫn theo tác giả này thì cùng với Nguyên Sa, sự đóng góp trí tuệ của Du Tử Lê cũng như LM Thanh Lãng và Nhất Linh – Nguyễn Tường Tam là điều không cần phải hỏi lại (Understanding Vietnam trang 344).

- Du Tử Lê là một trong 6 nhà thơ Việt Nam thuộc thế kỷ thứ hai mươi, có thơ được chọn in trong tuyển tập “Thi Ca Thế Giới Từ Thời Thượng Cổ tới hôm nay/ World Poetry - An Anthology of Verse from Antiquity to Our Time” do nhà W.W. Norton New York, New York ấn hành năm 1998.

- Thơ của ông cũng được một số đại học dùng để giảng dạy cho sinh viên từ năm 1990. Ký giả Jean Claude Pomonti, một nhà báo hàng đầu của tạp chí Le Monde đã chọn một bài thơ của Du Tử Lê để dịch sang Pháp ngữ và phê bình trong tác phẩm “La Rage D’Être Vietnamien” do nhà Seuil de Paris, xuất bản năm 1975.

- Ông là một trong 7 nhà thơ miền Nam, được cố nhà văn Mai Thảo chọn là "7 Vì sao Bắc đẩu" của nửa thế kỷ thi ca Việt Nam. Sáu người kia là Vũ Hoàng Chương, Đinh Hùng, Bùi Giáng, Nguyên Sa, Thanh Tâm Tuyền và Tô Thùy Yên.

- Du Tử Lê là tác giả của trên 400 bài thơ và 77 tác phẩm đã xuất bản.

- Từ năm 1981 tới nay, Du Tử Lê đã có nhiều buổi thuyết trình tại một số đại học tại Hoa Kỳ, Pháp, Đức và Úc Châu. Riêng với đại học Harvard (Boston, Mass.), hai lần ông được mời nói chuyện về thơ của mình.

- Từ năm 2009 tới 2012 mỗi năm Du Tử Lê đều có ít nhất một lần thuyết trình về thơ tại đại học Berkeley và Cal State Fullerton.

- Kể từ tháng 7 năm 2011, nhiều tranh của Du Tử Lê đã được dùng làm bìa sách cũng như in nơi trang bìa của một số tạp chí XB tại Hoa Kỳ.

- Năm 2012, ông đã có 2 cuộc triển lãm cá nhân, một tại Houston, Texas và, một tại Seattle, Washington State.

- Cuộc triển lãm cá nhân lần thứ 3 của Du Tử Lê, vào Thứ Bảy, ngày 30 tháng 3-2013 tại Virginia, là triển lãm mở đầu cho năm 2013. Và năm 2014 được dánh dấu bằng cuộc triển lãm bỏ túi, với 7 tác phẩm hội họa của họ Lê đã được bán hết trong vòng 45 phút tại Coffee Lover, San Jose.

Ông cũng là nhà thơ có nhiều tác phẩm được phổ nhạc. Trong số đó có nhiều ca khúc nổi tiếng như của nhạc sĩ Phạm Đình Chương, với "Đêm nhớ trăng Sài Gòn", "Khi tôi chết hãy đem tôi ra biển", "Quê hương là người đó" ("Xa nguồn yêu thương"), Trần Duy Đức với "Chỉ nhớ người thôi đủ hết đời", "Em hiểu vì đâu chim gọi nhau", Nguyên Bích với "Hiến chương yêu", Đăng Khánh với "K. khúc của Lê", Anh Bằng với "Khúc Thụy Du", Phạm Duy với "Kiếp sau xin giữ lại đời cho nhau", Hoàng Quốc Bảo với "Người về như bụi", Từ Công Phụng với "Trên ngọn tình sầu", Phạm Anh Dũng với "Tôi Xa Người"...

Xin giới thiệu một số bài thơ nổi tiếng sau đây của Du Tử Lê đã được phổ nhạc như để tưởng niệm một nhà thơ lớn của miền Nam đã sống hết cuộc đời với thi ca, nghệ thuật…

**

1. Trong tay thánh nữ có đời tôi

hỏi Chúa đi rồi em sẽ hay

tôi buồn như phố cũ như tay

bàn chân từng ngón ngưng không thở

lạc mất đường đi. tạnh dấu bày

hỏi nắng đi rồi em sẽ hay

tôi gầy như lá nhẹ như mây

gió khuya thổi rớt ngàn tâm sự

thiên đàng tôi là người hay ai?

hỏi gió đi rồi em sẽ hay

cảnh tượng tôi un khói. bụi đầy

ai không ném đá tôi nào biết

riêng người vẫn bay trên ngọn cây

hỏi tóc đi! sông những buồn vui

như tôi qua gần hết cuộc đời

trí khô não kiệt. nghe từ đất

tiếng gọi trời xa. thánh nữ ơi

hỏi mắt đi sẽ thấy rừng cao

biển sâu dưới thấp. đêm quê nhà

con đường núi Sọ, không ai đợi

tôi hỏi tôi: mày, đang ở đâu?

hỏi môi đi! môi còn muối mặn

xát ướp lòng tôi thì đã sao?

chỉ e chẳng kịp cho đời khác

cửa mở nhưng tôi chẳng thể về

hỏi tim đi! tim nói lời gì?

máu còn quy ẩn có đôi khi

chỉ cho em biết hồn tôi khuất

sau những hàng cây đã luống thì

hỏi Chúa đi! ngài sẽ trả lời

trong tay thánh nữ có đời tôi.

2. Khúc Thuỵ Du

1.

như con chim bói cá

trên cọc nhọn trăm năm

tôi tìm đời đánh mất

trong vụng nước cuộc đời

như con chim bói cá

tôi thường ngừng cánh bay

ngước nhìn lên huyệt lộ

bầy quạ rỉa xác người

(của tươi đời nhượng lại)

bữa ăn nào ngon hơn

làm sao tôi nói được

như con chim bói cá

tôi lặn sâu trong bùn

hoài công tìm ý nghĩa

cho cảnh tình hôm nay

trên xác người chưa rữa

trên thịt người chưa tan

trên cánh tay chó gặm

trên chiếc đầu lợn tha

tôi sống như người mù

tôi sống như người điên

tôi làm chim bói cá

lặn tìm vuông đời mình

trên mặt đất nhiên lặng

không tăm nào sủi lên

đời sống như thân nấm

mỗi ngày một lùn đi

tâm hồn ta cọc lại

ai làm người như tôi?

2.

mịn màng như nỗi chết

hoang đường như tuổi thơ

chưa một lần hé nở

trên ngọn cờ không bay

đôi mắt nàng không khép

bàn tay nàng không thưa

lọn tóc nàng đêm tối

khư khư ôm tình dài

ngực tôi đầy nắng lửa

hãy nói về cuộc đời

tôi còn gì để sống

hãy nói về cuộc đời

khi tôi không còn nữa

sẽ mang được những gì

về bên kia thế giới

thuỵ ơi và thuỵ ơi

tôi làm ma không đầu

tôi làm ma không bụng

tôi chỉ còn đôi chân

hay chỉ còn đôi tay

sờ soạng tìm thi thể

quờ quạng tìm trái tim

lẫn tan cùng vỏ đạn

dính văng cùng mảnh bom

thuỵ ơi và thuỵ ơi

đừng bao giờ em hỏi

vì sao mình yêu nhau

vì sao môi anh nóng

vì sao tay anh lạnh

vì sao thân anh rung

vì sao chân không vững

vì sao anh van em

hãy cho anh được thở

bằng ngực em rũ buồn

hãy cho anh được ôm

em, ngang bằng sự chết

tình yêu như ngọn dao

anh đâm mình, lút cán

thuỵ ơi và thuỵ ơi

không còn gì có nghĩa

ngoài tình anh tình em

đã ướt đầm thân thể

anh ru anh ngủ mùi

đợi một giờ linh hiển

(03-68)

3. Chẳng chiến chinh mà cũng lẻ đôi

chỉ nhớ người thôi đủ hết đời

chim về góc biển. Bóng ra khơi

lòng tôi lũng thấp. tâm hiu quạnh

chẳng chiến chinh mà cũng lẻ đôi.

chỉ nhớ người thôi đủ hết đời

buổi chiều chăn, gối thiếu hơi ai!

em đi để lại hồn thơ dại

tôi, vó câu buồn sâu sớm mai.

chỉ nhớ người thôi đủ hết đời

em còn gương lược dấu đường ngôi?

nằm mơ thấy tóc thơm vai hẹn

và, khoảng trời xanh đến rợn người.

chỉ nhớ người thôi đủ hết đời

bàn tay dư mấy ngón chia phôi!

(tặng nhau chính ngón không đeo nhẫn)

và những tàn phai đầy tuổi tôi.

chỉ nhớ người thôi đủ hết đời

như trời nhớ đất (rất xa xôi.)

nắng mưa nhớ mãi hàng hiên đợi

thư nhớ hồi âm. Lệ nhớ môi.

*

chỉ nhớ người thôi sông đủ cạn

nói gì kiếp khác với đời sau.

đôi khi nghe ấm trên da, thịt

như thể ai đi mới trở về.

2.1990

4. Khi tôi chết hãy đem tôi ra biển

Khi tôi chết hãy đem tôi ra biển

đời lưu vong không cả một ngôi mồ

vùi đất lạ thịt xương e khó rã

hồn không đi sao trở lại quê nhà

Khi tôi chết hãy đem tôi ra biển

nước ngược dòng sẽ đẩy xác trôi đi

bên kia biển là quê hương tôi đó

rặng tre xưa muôn tuổi vẫn xanh rì

Khi tôi chết hãy đem tôi ra biển

và nhớ đừng vội vuốt mắt cho tôi

cho tôi hướng vọng quê tôi lần cuối

biết đâu chừng xác tôi chẳng đến nơi

Khi tôi chết hãy đem tôi ra biển

đừng ngập ngừng vì ái ngại cho tôi

những năm trước bao người ngon miệng cá

thì sá gì thêm một xác cong queo

Khi tôi chết hãy đem tôi ra biển

cho tôi về gặp lại các con tôi

cho tôi về nhìn thấy lệ chúng rơi

từ những mắt đã buồn hơn bóng tối

Khi tôi chết hãy đem tôi ra biển

và trên đường hãy nhớ hát quốc ca

ôi lâu quá không còn ai hát nữa

(bài hát giờ cũng như một hồn ma)

Khi tôi chết nỗi buồn kia cũng hết

đời lưu vong tận tuyệt với linh hồn.

12-77

5. Ai nhớ ngàn năm một ngón tay

Tháng tư tôi đến rừng chưa thức

Mưa vẫn chờ tôi ở cuối khuya

Có môi chưa nói lời chia biệt

Và mắt chưa buồn như mộ bia

Tháng tư nao nức chiều quên tắt

Chim bảo cây cành hãy lắng nghe

Bước chân ai dưới tàng phong ốm

Mà tiếng giày rơi như suối reo

Tháng tư khao khát, đêm, vô tận

Tôi với người riêng một góc trời

Làm sao anh biết trăng không lạnh

Và cánh chim nào sẽ bỏ tôi

Tháng tư hư ảo người đâu biết

Cảnh tượng hồn tôi : một khán đài

Với bao chiêng, trống, bao cờ xí

Tôi đón anh về tự biển khơi

Tháng tư xe ngựa về ngang phố

Đôi mắt nào treo mỗi góc đường

Đêm ai tóc phủ mềm da lụa

Tôi với người chung một bến sông

Tháng tư nắng ngọt hoa công chúa

Riêng đoá hoàng lan trong mắt tôi

Làm sao anh biết khi xa bạn

Tôi cũng như chiều: tôi mồ côi

Tháng tư chăn gối nồng son, phấn

Đêm với ngày trong một tấm gương

Thịt, xương đã trộn, như sông, núi

Tôi với người, ai mang vết thương ?

Tháng tư rồi sẽ không ai nhớ

Rừng sẽ vì tôi nức nở hoài

Mắt ai rồi sẽ như bia mộ

Ngựa có về qua cũng thiếu đôi

Tháng tư người nhắc làm chi nữa

Cảnh tượng hồn tôi đã miếu thờ

Trống, chiêng, cờ, xí như cơn mộng

Mưa đã chờ tô. Mưa...đã ...mưa

Mai kia sống với vầng trăng ấy

người có còn thương một bóng cây

Góc phố còn treo đôi mắt bão

Ai nhớ ngàn năm một ngón tay ?

6. Đêm, nhớ trăng Sài Gòn

Đêm về theo vết xe lăn

Tôi trăng viễn xứ hồn thanh niên vàng

Tìm tôi đèn thắp hai hàng

Lạc nhau cuối phố sương quàng cỏ cây

Ngỡ hồn ta xứ mưa bay

Tôi chiêng trống gọi mỗi ngày mỗi xa

Đêm về theo bánh xe qua

Nhớ em xa lộ nhớ nhà Hàng Xanh

Nhớ em kim chỉ khứu tình

Trưa ngoan lớp học chiều lành khóm tre

Nhớ mưa buồn khắp Thị Nghè

Nắng Trương Minh Giản trưa hè Tự Do

Nhớ nghĩa trang quê hương bạn bè

Nhớ pho tượng lính buồn se bụi đường

Đêm về theo vết xe lăn

Tôi trăng viễn xứ sầu em bến nào?

1978

7. Ơn em

ơn em thơ dại từ trời,

theo ta xuống biển, vớt đời ta trôi.

ơn em dáng mộng mưa vời,

theo ta lên núi, về đồi yêu thương.

ơn em ngực ngải môi trầm,

cho ta cỏ mặn, trăm lần lá ngoan.

ơn em hơi thoáng chỗ nằm,

dấu quanh dấu quẩn nỗi buồn một nơi.

ơn em tình như mù loà,

như con sâu nhỏ bò qua giấc vùi.

ơn em hồn sớm ngậm ngùi,

kiếp sau xin giữ lại đời cho nhau.

tạ ơn em… tạ ơn em…

8. Chân dung

tôi ngồi trong

nỗi tôi riêng

bên trong ghế

lạnh, ngoài hiên bóng rời

phòng tôi trần

thiết gương người

tường sơn kỷ

niệm, vách bồi dáng xưa

tóc người chảy

suốt cơn mưa

ngực thơm hoa

bưởi, môi đưa bão về

tôi ngồi giữa cõi-tôi-khuya

có ai gõ cửa? mà nghe lá chào

tưởng người ngọn

sóng lao xao

biển muôn năm

gọi tôi nào có vui

người về có

nén hương, thôi

cắm lên phần mộ

hồn tôi úa vàng

9. Chẳng lớn lao nào hơn nỗi cô đơn

cảm ơn kỷ niệm

nuôi em lớn.

như bóng nuôi

hình lúc thiếu nhau.

cảm ơn ngực ấm

nuôi thương bạn.

giọt lệ nuôi tình

sâu kiếp sau.

cảm ơn xa, vắng

nuôi em lớn.

như lá nuôi rừng

thuở thiếu niên.

cảm ơn chăn, gối

cho mưa, nắng.

quá khứ như

người có tuổi, tên.

cảm ơn định mệnh

nuôi em lớn.

hạt giống u tình

kia, tự tâm.

cảm ơn lênh

láng / đêm / da, thịt.

những ngón tay

thơm chọn lựa, mình.

cảm ơn thần

thánh nuôi em lớn.

như gió nuôi

trời lúc bão lên.

cảm ơn núi nhắc

sông xa, nhớ.

chẳng lớn lao

nào hơn cô đơn.

cảm ơn sách vở

nuôi em lớn.

con chữ nuôi

người trong giấc mơ.

hồn nuôi rưng

rưng từng khối đá.

tôi trầm mình

trong em, đời sau.

cảm ơn hiện tại không sau, trước.

-----------------------------------

Hoài Nguyễn – 12/06/2021

* Nguồn tham khảo: Trang nhà Du Tử Lê, Thi Viện, Wikipedia